เมื่อ “เด็กที่แทบไม่มีเวลานอน” ยังมีสิทธิ์จบ ม.3 ได้ การศึกษายืดหยุ่นที่เปลี่ยนชีวิตเด็กได้จริง โรงเรียนท้ายหาด จังหวัดสมุทรสงคราม ทำได้อย่างไร?

–โรงเรียนท้ายหาด จังหวัดสมุทรสงคราม 
ทำงานกับเด็กที่แบกรับภาระชีวิตหนักเกินวัย ด้วยการจัดการเรียนรู้ที่ยืดหยุ่นและออกแบบระบบให้ต่างจากเดิม เด็กที่ต้องทำงานหรือมีข้อจำกัดด้านครอบครัวยังสามารถกลับมาเรียนและจบการศึกษาได้จริง โดยไม่ถูกตัดออกเพราะชีวิตไม่เป็นไปตามแบบแผน

–ความยืดหยุ่นคือการยอมรับว่าชีวิตเด็กไม่ได้เดินตามนาฬิกาโรงเรียน
โรงเรียนปรับรูปแบบการเรียนให้สอดคล้องกับชีวิตการทำงาน เด็กมาเรียนเมื่อไหว เรียนต่อผ่านใบงานและระบบออนไลน์ และนำประสบการณ์ทำงานมาเทียบเป็นหน่วยการเรียนรู้ หลักสูตรยังครบ แต่เส้นทางถูกออกแบบให้เดินได้จริง

–เมื่อโรงเรียนเปิดพื้นที่ให้ชีวิต การเรียนรู้ก็เดินต่อได้
โรงเรียนเลือกลงไปเห็นชีวิตจริงของเด็ก ติดตามรายบุคคล และแปลงประสบการณ์ทำงานเป็นหลักฐานการเรียนรู้ การศึกษาจึงไม่จำกัดอยู่ในห้องเรียน แต่เกิดขึ้นควบคู่กับชีวิตประจำวันของเด็ก

บางทีปัญหาไม่ได้อยู่ที่เด็กไม่อยากเรียน แต่มันอยู่ที่ว่าชีวิตเขาหนักเกินกว่าเด็กคนหนึ่งจะแบกไหว

ลองนึกภาพดูว่า ถ้าคุณต้องขนส่งสินค้าตั้งแต่เช้าตรู่ เสิร์ฟอาหารกลางวัน ล้างจานตกค่ำ แล้วยังต้องไปเล่นดนตรีในผับจนดึกดื่น คุณจะมีแรงตื่นมาเรียนหนังสือเช้าวันรุ่งขึ้นได้ยังไง? นี่คือชีวิตจริงของเด็กบางกลุ่มที่โรงเรียนท้ายหาดพบเจอ

การศึกษายืดหยุ่นที่นี่ไม่ใช่แค่คำสวยหรู แต่เป็นการออกแบบระบบที่ให้เด็กเหล่านี้ – เด็กที่ต้องรับผิดชอบตัวเอง ต้องหาเงินเลี้ยงชีพ ต้องแบกรับภาระหนักกว่าวัย – ยังกลับมาเรียนได้จริงๆ และที่สำคัญ ตอนนี้การศึกษายืดหยุ่นอยู่ภายใต้กรอบนโยบายที่มีกฎหมายรับรองแล้วด้วย 

เมื่อมีกรอบนโยบาย “1 โรงเรียน 3 รูปแบบ” เข้ามารองรับ โรงเรียนจำนวนไม่น้อยในประเทศไทยสามารถปรับการศึกษาให้ยืดหยุ่นเพื่อตอบโจทย์ชีวิตจริงของเด็กได้อย่างตอบโจทย์ขึ้น ข่าวดีก็คือ ในกรอบนโยบายนี้ เด็กทั่วประเทศ – แม้แต่เด็กที่กำลังรับใช้ชาติในค่ายทหาร – ก็มีหนทางเดินกลับสู่ระบบการศึกษาได้อย่างถูกต้องตามกฎหมาย

นี่คือสิ่งที่โรงเรียนท้ายหาด มองว่า คือจุดเปลี่ยนแปลงอันสำคัญ

จุดเริ่มต้น: โรงเรียนที่มองเห็นเด็กทำงานหนักกว่าผู้ใหญ่

โรงเรียนท้ายหาดทำงานกับเด็กกลุ่มเปราะบางมาต่อเนื่องหลายปี ช่วงแรกๆ ผู้บริหารสมัยก่อนตั้ง “โครงการทางเลือกสร้างโอกาสทางการศึกษา” ขึ้นมาเพื่อแก้ปัญหาเด็กที่ติด 0 ร. มส. หรือเด็กที่ขาดเรียนจนเสี่ยงไม่จบ 

แต่พอเวลาผ่านไป ปัญหาที่เจอกลับซับซ้อนกว่าที่คิด ความยากจนคือสาเหตุใหญ่ที่สุด เด็กจำนวนมากต้องหารายได้ช่วยครอบครัว บางคนขี่รถไปรับ-ส่งสินค้า บางคนเสิร์ฟอาหารกลางวัน บางคนเล่นดนตรีกลางคืน และที่แย่กว่านั้น หลายคนอยู่กับปู่ย่าตายาย ครอบครัวแตกร้าว หรือมีสมาชิกใหม่ในบ้านที่ไม่สามารถพึ่งพาได้

ผลที่ตามมาก็คือ เด็กมาเรียนไม่ทันเพื่อน ขาดเรียนต่อเนื่อง ติด 0 และค่อยๆ หมดแรงจะสู้กับระบบการศึกษาแบบเดิมๆ ที่ไม่ได้รอใคร

ผู้บริหารและครูโรงเรียนท้ายหาดเลยถามตัวเองตรงๆ ว่า “เราจะให้เด็กเหล่านี้เรียนในชีวิตจริงของเขาได้อย่างไรบ้าง?”

วิสัยทัศน์ของผู้อำนวยการ: กล้ารับเด็กที่คนอื่นไม่รับ

ผู้อำนวยการโรงเรียนท้ายหาดมีบทบาทสำคัญตั้งแต่ยุคแรกๆ ของการทำงานแบบนี้ โรงเรียนไม่ได้นั่งรอให้มีโครงการระดับชาติออกมาก่อน แต่เริ่มต้นจัด “โครงการทางเลือกสร้างโอกาสทางการศึกษา” ขึ้นมาเองเพื่อตอบโจทย์เด็กที่เข้าไม่ถึงระบบปกติ

ผู้บริหารในยุคนั้น และผู้บริหารปัจจุบัน มีจุดร่วมอันสำคัญตรงที่ว่า พวกเขาตัดสินใจยืนข้างเด็กก่อนที่จะคิดถึงความเสี่ยงของการถูกตั้งคำถามเรื่องกฎเกณฑ์

ผู้อำนวยการเป็นคนผลักดันให้โรงเรียนรับเด็กจากทั่วจังหวัดที่ไม่รู้จะไปพึ่งที่ไหน เปิดประตูให้เด็กที่มีปัญหาพฤติกรรม เด็กที่ทะเลาะวิวาท และแม้แต่เด็กที่อยู่ในกระบวนการยุติธรรม นอกจากนี้ยังพัฒนา “ระบบเทียบโอนประสบการณ์และหน่วยกิต” ก่อนที่ประเทศจะมีนโยบายชัดเจนด้วยซ้ำ

การตัดสินใจเหล่านี้ไม่ได้แค่ช่วยเด็ก แต่ทำให้โรงเรียนกลายเป็นต้นแบบเชิงปฏิบัติของระบบการศึกษายืดหยุ่น แม้ในตอนนั้นจะยังไม่มีใครเรียกกระบวนการนี้อย่างนั้นก็ตาม

และเมื่อนโยบาย “1 โรงเรียน 3 รูปแบบ” ออกมารองรับ ผู้อำนวยการก็ได้เครื่องมือที่ทำให้สิ่งที่โรงเรียนทำมาตลอด 10 กว่าปี กลายเป็นเรื่อง “ถูกต้องตามกฎหมาย 100%”

นี่คือเหตุผลที่ทีมครูโรงเรียนท้ายหาดทำงานด้วยความมั่นใจ เพราะผู้อำนวยการเชื่อว่า การศึกษาไม่ควรทิ้งใครไว้ข้างหลังเพียงเพราะชีวิตเขาไม่เหมือนคนอื่น

เคสจริงน้อง ม.3: ทำงานทุกอย่างตั้งแต่เช้าจนดึก แต่ยังอยาก “จบให้ได้”

หนึ่งในเคสที่สะท้อนปัญหาได้ชัดที่สุด คือเด็กผู้ชายคนหนึ่งที่เกือบจะหลุดจากระบบตอน ม.2-ม.3

ครอบครัวแยกทาง ผู้ปกครองคนใหม่มีความตึงเครียด เด็กต้องพึ่งตัวเอง เขารับงานทุกอย่างที่หาได้ ตั้งแต่ขนส่งน้ำตาลมะพร้าว รับจ้างตามร้านอาหาร ไปจนถึงเล่นดนตรีกลางคืน รายได้เป็นสิ่งจำเป็น แต่การเรียนก็ตามไม่ทัน ผลก็คือเกรด 0 เต็มระเบียน และค่อยๆ หมดกำลังใจที่จะไปต่อ

โรงเรียนสังเกตเห็นความผิดปกติจากข้อมูลการขาดเรียน แล้วเลือกที่จะเดินเข้าหาเด็กแทนที่จะปล่อยให้เขาหายไป การลงพื้นที่ถึงบ้านทำให้เห็นชีวิตจริง จนพบว่า เด็กไม่ได้ไม่อยากเรียน แต่เขาไม่มีช่องว่างให้เรียนได้แบบปกติ

คำตอบคือการจัดการศึกษายืดหยุ่น โรงเรียนออกแบบตารางใหม่ให้เขาเรียนเพียงวันเสาร์ ตั้งแต่เช้าถึงบ่ายสอง ส่วนวันอื่นให้เด็กไปทำงานได้เต็มที่ แล้วใช้ระบบใบงาน งานออนไลน์ และไลน์กลุ่มเพื่อเรียนต่อเนื่อง ประสบการณ์การทำงาน เช่น การเล่นดนตรีหรือรับจ้างทั่วไป ถูกเทียบเป็นหน่วยกิตในกลุ่มสาระที่เกี่ยวข้อง

การประคับประคองใช้เวลานาน เด็กต้องเดินทางไปทำงานต่างจังหวัดบ่อยครั้ง ผลัดหลับผลัดตื่น แต่ก็ยังกลับมาเรียนเสาร์เช้าเสมอ และในที่สุด เขาก็จบ ม.3 ได้สมบูรณ์

ระบบ “1 โรงเรียน 3 รูปแบบ” ทำให้ “สิ่งที่ทำมานาน” กลายเป็นสิ่งที่ถูกต้อง

โรงเรียนท้ายหาดทำงานกับเด็กนอกระบบมานานกว่าทศวรรษ และตลอดเวลานั้น ครูต้องแบกภาระความกังวลเรื่องกฎระเบียบ การสอบทวนซ้ำ และความเสี่ยงว่าการช่วยเด็กอาจถูกตีความว่าไม่เป็นไปตามมาตรฐาน

เมื่อนโยบาย “1 โรงเรียน 3 รูปแบบ” และแนวคิดการศึกษายืดหยุ่นที่มีกรอบกฎหมายรองรับเข้ามา โรงเรียนทำงานได้อย่างมั่นใจมากขึ้น เพราะสิ่งที่ทำเพื่อเด็กไม่ใช่เรื่องล้ำเส้นอีกต่อไป แต่คือนโยบายที่ประเทศสนับสนุนอย่างเป็นทางการ

เด็กทุกประเภท – ไม่ว่าจะเป็นเด็กเสี่ยงหลุด เด็กมีปัญหาพฤติกรรม เด็กตั้งครรภ์ หรือแม้แต่เด็กในค่ายทหาร – ล้วนสามารถเข้าสู่ระบบการเรียนรู้ที่ปลอดภัย ถูกต้อง และมีมาตรฐานเดียวกับโรงเรียนอื่นได้

เคสพิเศษ: เด็กที่กำลังเป็น “ทหารเกณฑ์” แต่ยังเรียน ม.6 จบได้

อีกเคสหนึ่งที่สะท้อนความเป็นไปได้ของระบบยืดหยุ่น คือกรณีของเด็กหนุ่มที่ยังไม่จบ ม.6 แต่ถูกเรียกเข้ากรมทหารตามกฎหมาย เมื่อเข้าสู่ค่าย เขายังอยากเรียนต่อแต่ไม่รู้ว่าจะไปขอใคร

ผู้ปกครองเลยพาเขาเดินเข้ามาที่โรงเรียนท้ายหาด แม้จะต้องเดินทางจากต่างจังหวัด

โรงเรียนประเมินตามเกณฑ์อายุ 21 ปี  และความเป็นไปได้เชิงโครงสร้าง ก่อนรับเข้าเรียนอย่างถูกต้องตามกฎหมาย เด็กจึงสามารถเรียน “ขณะประจำการในค่ายทหาร” ได้ โดยออกมาพบครูทุกวันเสาร์ตามที่ต้นสังกัดอนุญาต

และในที่สุด เขาก็จบ ม.6 ได้จริง พร้อมมีโอกาสต่อยอดเส้นทางในสายทหารต่อไป

สิ่งที่ท้ายหาดพิสูจน์: การศึกษายืดหยุ่นไม่ใช่ “ทางลัด” แต่คือ “ทางรอด”

ตลอดหลายปี โรงเรียนท้ายหาดรับเด็กหลากหลายปัญหา ทั้งเด็กติด 0 ร. มส., เด็กขาดเรียนยาว, เด็กทะเลาะวิวาท, เด็กที่มาจากเรือนจำเด็กและเยาวชน รวมถึงเด็กที่หลุดออกจากระบบในจังหวัดใกล้เคียงแล้วเดินทางมาหาด้วยความหวัง

สิ่งที่โรงเรียนเน้นย้ำชัดเจนก็คือ มาตรฐานหลักสูตรยังอยู่ครบทุกตัวชี้วัด เพียงแต่รูปแบบการเรียนรู้ถูกปรับให้สอดคล้องกับชีวิตจริงของเด็กแต่ละคน

ตารางเรียนถูกออกแบบตามชั่วโมงเรียนรายวัน การวัดผลเป็นรายชิ้นงานจริง และประสบการณ์ชีวิตถูกแปลงเป็นหน่วยกิตตามเกณฑ์ที่ สพฐ. รับรอง ไม่ใช่การลดระดับ แต่คือการปรับระบบให้เด็กทุกคนยังมีสิทธิ์เติบโต

เมื่อโรงเรียนยอมก้าวเข้าหาเด็ก เด็กก็ยอมกลับมาหาโรงเรียน

ท้ายหาดเป็นตัวอย่างของโรงเรียนที่ทำงานเงียบๆ ไม่ค่อยประชาสัมพันธ์ตัวเอง แต่ผู้ปกครองจากหลายจังหวัดกลับพูดถึงปากต่อปาก เพราะพวกเขาเห็นว่าโรงเรียนนี้ “ให้โอกาสจริง ไม่ตัดสิน ไม่ปิดประตูใส่เด็ก”

นี่คือหัวใจสำคัญของการศึกษายืดหยุ่น โรงเรียนต้องมองเห็นชีวิตเด็กก่อนที่จะมองเห็นกฎเกณฑ์ เมื่อโรงเรียน “เปิด” เด็กก็ “กล้ากลับมา”

และเมื่อมีกฎหมายรองรับ โรงเรียนก็ทำงานได้อย่างมั่นใจ เด็กก็ได้รับอนาคตที่เขาควรได้ตั้งแต่แรก

โรงเรียนท้ายหาด จังหวัดสมุทรสงคราม เลือกปรับระบบการเรียนให้เดินไปพร้อมกับชีวิตเด็ก ผ่านการศึกษายืดหยุ่น “1 โรงเรียน 3 รูปแบบ” ที่เปิดทางให้ผู้เรียนที่ต้องทำงานหรือมีข้อจำกัดจากครอบครัว ยังสามารถเรียนต่อและจบการศึกษาได้ โดยไม่ถูกผลักออกจากระบบเพียงเพราะชีวิตไม่เข้ากรอบเดิม หากโรงเรียนหรือครูต้องการข้อมูล หรือคำแนะนำเชิงปฏิบัติในการจัดการศึกษายืดหยุ่น สามารถปรึกษาแบบตัวต่อตัวได้ที่ LINE OA กสศ.การศึกษายืดหยุ่น คลิก